(ภาพวันนี้ / ศรีตรัง)
เรียนคุณหมอ
ดิฉันอายุ 70 ปี เพิ่งผ่าตัดเปลี่ยนไตมาได้ 6 เดือน ตอนนี้ทุกอย่างเรียบร้อยดี แต่หมอสั่งห้ามกินพืชหลายชนิดเช่น ขมิ้นชัน ขิง ส้มโอ ถั่วเหลือง ทับทิม โสมเกาหลี น้ำมันปลา เป็นต้นซึ่ง เป็นปัญหากับดิฉันที่ชอบดื่มน้ำขิงและทานข้าวต้มโรยขิง อยากถามว่าดิฉันจะทานบ้างได้ไหม อีกนานเท่าไหร่จึงจะเริ่มทานได้
………………………………………………….
ตอบครับ
ในการผ่าตัดเปลี่ยนอวัยวะไม่ว่าจะเป็นไตหรือหัวใจ แพทย์จำเป็นต้องใช้ยาป้องกันการขับอวัยวะทิ้ง (anti-rejection) ซึ่งก็คือยากดภูมิคุ้มกันนั่นแหละ ซึ่งนอกจากยาสะเตียรอยด์เช่น prednisolone เจ้าประจำแล้วก็มักควบกับยาอื่นเช่น mycophenolate-mofetil และ tacrolimus. เป็นต้น ยาพวกนี้ต้องอาศัยกลไกสองกลไกควบกันในการปรับและขับยาทิ้งจากกระแสเลือด คือกลไก cytochrome P4503A ที่ตับและกลไกขนส่ง P-glycoprotein (PGP) ที่ลำไส้ ซึ่งงานวิจัยในห้องทดลองพบว่าสองกลไกนี้ถูกรบกวนด้วยอาหารหลายชนิดมาก เช่น เกรพฟรุต ส้มโอ ไวน์แดง ชา กาแฟ แครนเบอรี่ ส้มจี๊ด พริกไทย ขมิ้นชัน ขิง โสม และสมุนไพรเครื่องเทศอื่นๆอีก แม้ว่ายาที่อาศัยสองกลไกนี้ในการขับทิ้งมีเยอะแยะแต่เวลากินยาเหล่านั้นหมอไม่ได้สั่งห้ามกินอาหารพวกนี้ดอก เฉพาะยาต้านการขับอวัยวะทิ้งเท่านั้นที่หมอสั่งห้ามกินเพราะยาต้านการขับอวัยวะทิ้งเป็นเป็นยาอันตรายที่มีขนาดความปลอดภัย (safety margin) แคบ ทำให้อะไรที่ทำท่าจะมารบกวนกับระดับยาในเลือดแค่รู้เบาะแสมาเลาๆหมอก็ห้ามกินหมด ถามว่าคำสั่งห้ามแบบนี้มันจำเป็นไหม ตอบว่าวงการแพทย์ยังไม่มีข้อมูลที่จะตอบคำถามนี้ได้เลยครับ เพราะงานวิจัยในคนจริงๆมีน้อยมาก
มีอยู่งานวิจัยหนึ่งที่อาจช่วยให้ไอเดียคุณได้บ้างคืองานวิจัยที่ตีพิมพ์ในวารสาร Eur J Hosp Pharm. เมื่อปีกลาย ทดลองเอาผู้ป่วยที่ผ่าตัดเปลี่ยนไตไปแล้วและกำลังกินยาทั้ง prednisolone, mycophenolate-mofetil และ tacrolimus อยู่ แล้วให้กินขมิ้นชัน 10 กรัมต่อวันนาน 4 วัน แล้วกินขิงอีก 10 กรัมต่อวันนาน 4 วัน แล้วกินผงแกงกะหรี่อีก 10 กรัมต่อวันนานสี่วัน ตลอดเวลานี้ก็วัดระดับยาในเลือดไปด้วยอย่างละเอียด พบว่าระดับยาไม่ได้เปลี่ยนแปลงไปอย่างที่กลัวกันเลย หลักฐานเล็กๆชิ้นนี้บ่งชี้ไปทางว่าที่เรากลัวว่าอาหารพวกนี้จะตีกับยาแบบระเบิดเถิดเทิงถึงต้องสั่งห้ามกินนั้น เป็นความกลัวที่มากเกินไปหรือเปล่า..นี่ยังไม่มีใครรู้ หลักฐานแค่นี้ยังไม่พอจะสรุปอะไรเป็นตุเป็นตุได้ ต้องรอให้มีงานวิจัยในเรื่องอาหารตีกับยาในคนจริงๆมากกว่านี้ ในระหว่างนี้คุณจะเอายังไงก็ต้องเอาด้วยตนเองไปสักอย่างละครับ คือแล้วแต่ดุลพินิจของคุณเองละกัน
นพ.สันต์ ใจยอดศิลป์
บรรณานุกรม
- Boissiere C, Francois E, Vabret E, Le Daré B, Bacle A. Spice-drug interactions: a case report on the use of turmeric, curry and ginger in a renal transplant patient on tacrolimus. Eur J Hosp Pharm. 2023 Dec 27;31(1):68-69. doi: 10.1136/ejhpharm-2023-003871. PMID: 37586787; PMCID: PMC10800271.