อย่าเข้าใจผิดแล้วไปฉีดวัคซีนงูสวัดเพื่อป้องกันอัลไซเมอร์

พี่ฝันจะสร้าง..รังรัก สักหนึ่งหลัง

เรียนคุณหมอสันต์ที่นับถือ

ขอรบกวนคุณหมอสันต์ช่วยอธิบายหรือวิเคราะห์ผลวิจัยว่าที่มีผู้แชร์ข้อมูลว่างานวิจัยในหนังสือ Nature สรุปว่าการฉีดวัคซีนงูสวัดลดการป่วยเป็นอัลไซเมอร์ได้ตามที่ส่งมานี้ เพราะหากเป็นจริงดิฉันจะได้ยอมไปฉีดวัคซีนงูสวัดกันละคราวนี้ 

ขอบพระคุณอย่างสูงค่ะ 

..................................................................

ตอบครับ

    ปัจจุบันนี้มีงานวิจัยอย่างน้อยก็สองงานที่สรุปผลว่ามีความสัมพันธ์ระหว่างการฉีดวัคซีนงูสวัดกับการลดความเสี่ยงโรคอัลไซเมอร์ลง ผมจะเจาะลึกงานวิจัยทั้งสองให้ฟังดังนี้

   งานวิจัยที่ 1 เป็นงานวิจัยอยู่ระหว่างรอตีพิมพ์ (preprint) ได้รับการอ้างถึงในวารสาร Nature เป็นการวิจัยแบบย้อนหลังไปดูข้อมูลของผู้ที่เกิดในช่วงเวลาหนึ่งสัปดาห์ก่อนวันที่ 2 กย. 1933 (ซึ่งเป็นวันที่นำวัคซีนงูสวัดออกใช้ครั้งแรก) ซึ่งคนกลุ่มนี้ไม่มีสิทธิได้วัคซีน(ในสมัยนั้น) เปรียบเทียบกับข้อมูลของผู้เกิดหนึ่งสัปดาห์หลังวันที่ 2 กย. 1933 ซึ่งได้รับวัคซีนงูสวัด แล้วตามดูข้อมูลของคนทั้งสองกลุ่มไป 7 ปีจึงพบว่ากลุ่มผู้ได้วัคซีนเป็นโรคอัลไซเมอร์น้อยกว่าผู้ไม่ได้วัคซีน 3.5% (ARR) หรือหากคำนวณเป็นความเสี่ยงสัมพัธน์ (RRR) ก็มีการลดความเสี่ยงสัมพัธน์ลง 19.9% [1] 

    ประเด็นสำคัญคือผู้วิจัยพยายามชี้ให้เห็นว่าวิธีเลือกดูข้อมูลสองกลุ่มนี้มันใกล้เคียงกับการสุ่มตัวอย่างทางสถิติมากที่สุด โดยคณะผู้วิจัยเรียกว่ามันเป็น natural randomization ทั้งนี้ได้แสดงการเปรียบเทียบข้อมูลเชิงประชากรของทั้งสองกลุ่มว่าใกล้เคียงกันมากเทียบได้กับการสุ่มตัวอย่างเชิงสถิติจริงๆ ผู้วิจัยจึงสรุปว่านี่ถือเป็นหลักฐานแสดงความเป็นเหตุเป็นผลต่อกันได้ว่าวัคซีนงูสวัดเป็นเหตุให้เกิดสมองเสื่อมน้อยลง ไม่ใช่แค่ความสัมพันธ์ระหว่างเรื่องสองเรื่องซึ่งอาจมาพบร่วมกันด้วยเหตุบังเอิญ

    การประเมินของหมอสันต์ งานวิจัยนี้เทียบได้กับงานวิจัยย้อนหลังแบบจับกลุ่มเปรียบเทียบ (match case control study) ซึ่งไม่ว่าจะเทียบคู่ได้ดีอย่างไรแต่ก็ยังไม่อาจลบปัจจัยกวนที่อาจซ่อนอยู่อย่างคาดไม่ถึงและเป็นเหตุที่แท้จริงที่ทำให้อัตราการป่วยด้วยโรคอัลไซเมอร์ต่างกันได้อยู่ดี น้ำหนักความเชื่อถือได้ของงานวิจัยนี้จึงอยู่ในระดับค่อนข้างต่ำ และความแตกต่างกันเพียง 3.5% ในช่วงเวลา 7 ปีก็ยังไม่ใช่ความแตกต่างที่น่าตื่นเต้นอะไรนัก 

       งานวิจัยที่ 2 ตีพิมพ์ในวารสาร BMC Public Health เป็นการวิจัยย้อนหลังแบบ match case control ตรงๆ โดยย้อนดูข้อมูลผู้ฉีดวัคซีนงูสวัด 854,745 คนแล้วเอาข้อมูลไป match กับของคนไม่ได้ฉีดอีก 8.8 ล้านคนในอังกฤษ  แล้วสรุปผลว่าการฉีดวัคซีนงูสวัดสัมพันธ์กับการลดความเสี่ยงสัมพัทธ์ (RRR) ของการเป็นสมองเสื่อมลง 22% ซึ่งผลนี้ก็ใกล้เคียงกับงานวิจัยแรก และงานวิจัยหลังนี้ยังได้วิจัยแบบมองจากมุมของการได้รับวัคซีนไข้หวัดใหญ่ด้วยซึ่งก็ได้ผลแบบเดียวกัน คือคนฉีดวัคซีนไข้หวัดใหญ่มีความสัมพันธ์กับการเป็นโรคสมองเสื่อมน้อยกว่าคนไม่ฉีดวัคซีน [2]

    แต่ประเด็นสำคัญก็คืองานวิจัยทั้งสองนี้ไม่ใช่การวิจัยแบบสุ่มตัวอย่างแบ่งกลุ่มเปรียบเทียบ (RCT) จึงไม่สามารถบอกความสัมพันธ์ในลักษณะเป็นเหตุผลต่อกันได้ จะไปสรุปอะไรเป็นตุเป็นตะจากผลวิจัยระดับนี้ยังไม่ได้ 

    ข้อสรุปของหมอสันต์ ทั้งสองงานวิจัยนี้บอกเราแค่ว่ามีความสัมพันธ์ระหว่างการฉีดวัคซีนงูสวัดกับการเป็นสมองเสื่อมลดลงเล็กน้อย (ARR 3.5% ใน 7 ปี) โดยไม่สามารถวิเคราะห์เหตุของความสัมพันธ์ได้ จึงไม่ควรเอาข้อมูลนี้ไปใช้ในลักษณะที่เหมาเอาแบบเข้าใจผิดว่ามันเป็นเหตุเป็นผลต่อกัน หมายความว่าไม่ควรไปฉีดวัคซีนงูสวัดเพื่อจะป้องกันโรคอัลไซเมอร์ เพราะมันอาจจะไม่มีผลดังกล่าวเลยสักนิดก็ได้ ให้แยกสองเรื่องนี้ออกจากกันให้เด็ดขาด อย่าสับสน คือจะฉีดวัคซีนงูสวัดก็เพื่อป้องกันงูสวัด จะป้องกันโรคอัลไซเมอร์ก็ต้องไปปรับเปลี่ยนวิถีชีวิตเช่น กินอาหารพืชเป็นหลัก ออกกำลังกาย จัดการความเครียดและการนอนหลับให้ดี มีความสัมพันธ์ที่ดีกับคนรอบตัว ซึ่งมีหลักฐานวิจัยแบบ RCT ยืนยันแล้วว่าลดความเสี่ยงโรคอัลไซเมอร์ลงได้จริงแท้แน่นอน[3] ส่วนการฉีดวัคซีนงูสวัดจะลดการเป็นอัลไซเมอร์ได้จริงหรือไม่นั้น ยังไม่ทราบครับ ต้องรอดูการวิจัยแบบ RCT ที่จะมีขึ้นในอนาคต ซึ่งหมอสันต์เชื่อว่างานวิจัยแบบที่ว่านี้จะไม่มี เพราะใครจะยอมเข้าร่วมการวิจัยเนื่องจากหากถูกสุ่มเข้ากลุ่มได้วัคซีนหลอกก็มีโอกาสเจ็บตัว (คือเป็นงูสวัด) ฟรีๆ ดังนั้นเราคงต้องอยู่กับภาวะ "ไม่ทราบครับ" นี้ต่อไปอีกนาน

นพ.สันต์ ใจยอดศิลป์

บรรณานุกรม

1. Eyting M, Xie M, Heß S, Geldsetzer P. Causal evidence that herpes zoster vaccination prevents a proportion of dementia cases. medRxiv [Preprint]. 2023 May 25:2023.05.23.23290253. doi: 10.1101/2023.05.23.23290253. PMID: 37292746; PMCID: PMC10246135.

2. Lophatananon, A., Carr, M., Mcmillan, B. et al. The association of herpes zoster and influenza vaccinations with the risk of developing dementia: a population-based cohort study within the UK Clinical Practice Research Datalink. BMC Public Health 23, 1903 (2023). https://doi.org/10.1186/s12889-023-16768-4

3. Ornish D, Madison C, Kivipelto M et al. Effects of intensive lifestyle changes on the progression of mild cognitive impairment or early dementia due to Alzheimer’s disease: a randomized, controlled clinical trial. Alz Res Therapy. 2024:16(122). doi:10.1186/s13195-024-01482-z