(ภาพวันนี้ / ในฤดูที่ไร้สีสันของดอกไม้เมืองหนาว อ่อมแซ่บก็ได้ขึ้นเป็นดาราหน้ากล้อง)
คุณหมอสันต์ที่นับถือ
ผมเป็นวิศวกร ภรรยาผมป่วยเป็นโรคภูมิแพ้และหอบหืดแบบว่าแพ้สาระพัด เรียกว่าแพ้จนคุณภาพชีวิตแย่มากจริงๆ ผมอยากปรึกษาคุณหมอว่าการแพ้สาระพัดแบบนี้มันมีเหตุมาจากอะไร พอไปพักต่างจังหวัด กินอาหารแบบที่กินอยู่ในกรุงเทพนั่นแหละ คือปกติก็กินหนักไปทางพืชอยู่แล้ว แต่อาการดีขึ้น จนผมมีความคิดจะ early ย้ายออกจากกทม.พาภรรยาไปอยู่บ้านเก่าของผมที่จังหวัดสุโขทัย ไปทำเกษตรพอเพียงเพื่อรักษาโรคให้ภรรยา คุณหมอว่าจะดีไหมครับ
……………………………………………………
ตอบครับ
อ้อ.. เดี๋ยวนี้จะย้ายบ้านก็ต้องมาถามหมอสันต์แล้วเหรอนี่ ฮี่..ฮี่
1.. ถามว่าการแพ้สาระพัดในวัยผู้ใหญ่เกิดจากอะไร ตอบว่าไม่มีใครทราบหรอกครับ ทราบแต่ว่าที่ไปตรวจว่าแพ้โน่นแพ้นี่แล้วหลีกเลี่ยงนั้นไม่สามารถแก้ปัญหาได้ มีแต่จะก่อปัญหาใหม่คือใช้ชีวิตยากขึ้น คุณภาพชีวิตแย่ลง มีสมมุติฐานซึ่งแปลว่าการคาดเดาในเรื่องโรคภูมิแพ้นี้แยะมาก แต่ไม่มีหลักฐานสนับสนุนสมมุติฐานเหล่านั้นซักกะอย่างเดียว
ข้อมูลใหม่ล่าสุดนี้เราทราบแน่ชัดแล้วคือ คนที่เป็นโรคภูมิแพ้แบบต่างๆรวมทั้งภูมิคุ้มกันทำลายตนเอง มีการสูญเสียดุลยภาพของจุลินทรีย์ในลำไส้ (dysbiosis) มากกว่าคนที่ไม่ขี้แพ้
และเราทราบอีกด้วยว่าคนที่ขี้แพ้ เม็ดเลือดขาวที่ทำหน้าที่ควบคุมปฏิกริยาแพ้ไม่ให้เวิ่นเว้อเกินไป ชื่อ regulatory T cell หรือเรียกสั้นๆให้จำง่ายว่าที่เร็กซ์ (Tregs) จะลดจำนวนลง
และเราทราบด้วยว่าเซลต้นกำเนิดของทีเร็กซ์ที่ชื่อพลาสมาเซลนั้น เป็นเซลเม็ดเลือดขาวที่ต้องอาศัยโมเลกุลในกลุ่มบิวไทเรทเป็นอาหาร ซึ่งโมเลกุลบิวไทเรทนี้จุลินทรีย์ในลำไส้เป็นผู้ผลิตให้ จากการย่อยกินกากใยหรือ fiber ในอาหารที่เรากินเข้าไป
ตัวผมค่อนข้างจะให้น้ำหนักกับข้อมูลใหม่นี้มาก เหตุผลหนึ่งมันเป็นประสบการณ์ส่วนตัวซึ่งมีผู้ป่วยเป็นข้ออักเสบรูมาตอยด์ (โรคภูมิคุ้มกันทำลายตนเอง) ระดับรุนแรงมากมาเข้าแค้มป์ที่เวลเนสวีแคร์ซึ่งผมบอกเธอแต่แรกว่าแค้มป์ของผมรักษาแต่โรคเรื้อรังพวกหัวใจเบาหวานความดัน ไม่เกี่ยวอะไรกับโรคข้อ แต่เธอก็ขอมาเข้า แล้วเธอก็เปลี่ยนอาหารตามคนอื่นที่ผมแนะนำให้กินรักษาโรคหลอดเลือดหัวใจตีบ คือเปลี่ยนไปกินอาหารแบบวีแกน (มังสวิรัติไม่กินไข่ไม่กินนม) แล้วปรากฎว่าโรคข้ออักเสบรูมาตอยด์ของเธอดีขึ้นจนเลิกยาได้เองในที่สุด ผมเองก็งงว่ามันเป็นไปได้อย่างไร ต่อมาเมื่อมีการตีพิมพ์งานวิจัยเรื่องการลดปริมาณทีเร็กซ์กับการเป็นโรคขี้แพ้ ผมจึงเริ่มมองเห็นความเชื่อมโยงของการกินอาหารกากมากซึ่งมีผลถึงการสร้างดุลยภาพของจุลินทรีย์ในลำไส้ ซึ่งมีผลต่อไปถึงการเพิ่มจำนวนทีเร็กซ์ ซึ่งมีผลต่อไปถึงกับการหายจากโรคขี้แพ้
2.. ถามว่าจะหนีโรคขี้แพ้โดยการย้ายไปอยู่ตจว.จะดีไหม ตอบว่าไม่ทราบครับ มันก็ต้องลองดู ไม่มีวิธีอื่นนอกจากต้องลองดู
3.. ถามว่ากินผักที่กรุงเทพกับกินผักที่ต่างจังหวัด ผักก็ผักชนิดเดียวกัน ปริมาณก็พอๆกัน มันจะให้ผลต่อร่างกายต่างกันได้หรือ ตอบว่าได้สิครับ เพราะแม้จะเป็นผักชนิดเดียวกัน แต่หากปลูกในดินที่ต่างกัน ธาตุอาหารในผักก็ต่างกัน ผลต่อร่างกายก็ต่างกันได้ ทำไมจะไม่ได้
ข้อมูลหลักฐานวิทยาศาสตร์ที่ชัดเจนแล้วในเรื่องนี้ก็คือ (1) แนวโน้มที่แร่ธาตุในพืชอาหารจะมีสารอาหารโดยเฉพาะอย่างยิ่งแร่ธาตุที่หายากซึ่งร่างกายใช้น้อยแต่จำเป็นต้องได้ (micronutrients) ลดปริมาณลงไปเรื่อยๆ ทั่วโลก (2) การผลิตพืชอาหารในสไตล์รูปแบบของการทำเหมืองแร่ คือเอาออกลูกเดียว ทำให้คุณภาพของดินเสื่อมลงๆ ตามมาด้วยคุณภาพของพืชอาหารที่ปลูกบนดินนั้นลดลงๆ (3) แถบรอบๆขอบทะเลทรายซาฮารา และแถบเอเซียตะวันออกเฉียงใต้ (รวมทั้งประเทศไทย) ปริมาณสังกะสีในดินลดลงๆ ส่งผลให้พืชอาหารมีธาตุสังกะสีน้อยลงๆ (4) การขาดธาตุอาหารระดับ micronutrient พบมากในพื้นที่ของโลกที่ธัญพืชที่ใช้เป็นอาหารหลักมีแร่ธาตุ micronutrient ต่ำ
4.. ข้อนี้ผมแถมให้เพราะคุณคิดจะไปปลูกผักปลูกหญ้ากินเอง ว่าการจะสร้างดุลยภาพของจุลินทรีย์ในลำไส้นี้ มันโยงใยไปถึงดิน กล่าวคือหลักฐานวิจัยบ่งชี้ไปทางว่าการผลิตพืชผักแบบเกษตรอินทรีย์และเกษตรในครอบครัว (organic and/or family-based traditional agriculture – OFBTA) สร้างจุลินทรีย์ในดินและมวลของจุลินทรีย์ได้มากกว่า ลดการสูญเสียไนโตรเจนจากดินได้มากกว่า และเป็นแหล่งแร่ธาตุหายากและโปรตีนจากอาหารพืชที่ดีกว่าการผลิตแบบฟาร์มขนาดใหญ่
ทั้งนี้ทั้งนั้นผมอยากจะให้คุณรู้จักหลักฐานวิทยาศาสตร์เรื่องนิเวศน์วิทยารอบๆรากฝอย (rhizosphere) ว่าในระบบนี้รากพืชทำตัวเป็นเจ้าบ้านให้จุลินทรีย์ที่หลากหลายในดินอาศัยอยู่แบบระบบนิเวศน์ที่ลงตัว โดยจุลินทรีย์เป็นตัวย่อยธาตุอาหารในดินและจากอากาศให้กลายเป็นอาหารที่รากพืชดูดไปใช้ได้ ปกติธาตุอาหารเช่น ไนโตรเจน ฟอสฟอรัส โปตัสเซียม (NPK) มีอยู่ในดินในรูปของธาตุอิสระ (inorganic) ซึ่งพืชดูดไปใช้ไม่ได้ การจะกินธาตุอาหารเหล่านี้ได้พืชต้องอาศัยจุลินทรีย์เช่นแบคทีเรียและราในดินซึ่งมีกลไกในตัวมันเองที่สามารถแปลงธาตุอิสระในดินไปเป็นสารอินทรีย์ (organic) เพื่อใช้ในร่างกายของมันเองได้ เมื่อจุลินทรีย์เหล่านี้ตายและถูกย่อยสลายโดยสัตว์ผู้กินจุลินทรีย์ (เช่นปลวก) ธาตุอาหารในรูปของสารอินทรีย์ในตัวจุลินทรีย์ก็จะออกมาในดินให้รากพืชดูดไปใช้เพื่อการเติบโตของพืชเองได้ ให้คุณเอาตรงนี้ไปวิจัยต่อดู ภาพใหญ่ก็คือดินที่ดีมีชีวิตมีจุลินทรีย์อยู่ในดินมาก จะทำให้พืชมีสารอาหารที่หลากหลาย กินเข้าไปแล้วก็ย่อมจะให้สารอาหารที่ครบถ้วนกว่า และจะสร้างความหลากหลายของจุลินทรีย์ในลำไส้ได้ดีกว่าพืชที่ปลูกจากดินที่เสื่อมหรือดินที่จืดแล้ว
ดังนั้นไหนๆก็จะไปอยู่บ้านนอกแล้ว ลองทำวิจัยการสร้างสุขภาพที่ดี ด้วยการเริ่มสร้างดินที่ดีก่อน นี่เป็นการบ้านที่มีความสำคัญระดับโลกเลยนะ หิ..หิ
นพ.สันต์ ใจยอดศิลป์
บรรณานุกรม
- Beal T, Massiot E, Arsenault JE, Smith MR, Hijmans RJ. 2017Global trends in dietary micronutrient supplies and estimated prevalence of inadequate intakes. PLoS ONE 12, e0175554. ( 10.1371/journal.pone.0175554)
- Lal R. 2015Restoring soil quality to mitigate soil degradation. Sustainability 7, 5875-5895. ( 10.3390/su7055875)
- Cakmak I, McLaughlin MJ, White P. 2017Zinc for better crop production and human health. Plant Soil 411, 1-4. ( 10.1007/s11104-016-3166-9)
- Brevik EC, Slaughter L, Singh BR, Steffan JJ, Collier D, Barnhart P, Pereira P. 2020Soil and human health: current status and future needs. Air, Soil Water Res. 13, 1-23. ( 10.1177/1178622120934441)
- Myers SS, et al..2014 Increasing CO2 threatens human nutrition. Nature 510, 139-142. ( 10.1038/nature13179)
- Bulgarelli D., Schlaeppi K., Spaepen S., Van Themaat E. V. L., Schulze-Lefert P. (2013). Structure and functions of the bacterial microbiota of plants. Annu. Rev. Plant Biol. 64 807–838. 10.1146/annurev-arplant-050312-120106
- Richardson A. E., Barea J. M., Mcneill A. M., Prigent-Combaret C. (2009). Acquisition of phosphorus and nitrogen in the rhizosphere and plant growth promotion by microorganisms. Plant Soil 321 305–339. 10.1007/s11104-009-9895-2