อายุ 70 ปีถูกคนในบ้านไล่ให้ไปฉีดวัคซีนไข้เลือดออก

เรียนอาจารย์หมอสันต์ ที่นับถือ

ขอเรียนถามเรื่อง วัคซีน ป้องกันไข้เลือดออกค่ะ อายุ 70 ปี เคยป่วยเปนไข้เลือดออกแล้วเมื่อประมานอายุ 50 ปี เวลานี้ทุกคนในครอบครัวรบเร้าให้ไปฉีดวัคซีนป้องกันไข้เลือดออก เพราะเขาบอกว่าถ้าเปนครั้งที่สองตอนอายุมากจะรักษาไม่ได้ค่ะ
เรียนถาม  ค่ะ ดิฉัน ควรฉีดไหมคะ และสมาชิกในครอบครัว สามี 72 ลูก 41ปี และ 36 ปี จำเป็นต้องฉีดด้วยไหมคะ      และมีผล อาการข้างเคียง ข้อห้าม ระวังอะไรบ้างคะ 

ด้วยความเคารพ และนับถือ ขอบพระคุณมากค่ะ
..... Sent from my iPhone

.........................................

ดอกขมิ้นชันบ้านหมอสันต์

ตอบครับ

    ก่อนตอบคำถามนี้ผมขอแจ้งข่าวก่อนว่าบริษัทซาโนฟีปาสเตอร์ซึ่งเป็นผู้ผลิตวัคซีนไข้เลือดออกที่เชื่อถือได้และมีผลวิจัยดีที่สุดชื่อวัคซีน Dengvaxia  ได้ประกาศเลิกผลิตวัคซีนนี้สำหรับเด็กเสียแล้ว ด้วยเหตุผลว่าผลิตมาแล้วขายไม่ออก อย่างไรก็ตามยังมีวัคซีนไข้เลือดออกอีกตัวหนึ่งของบริษัททาเคดะชื่อวัคซีน Qdenga ซึ่งยังผลิตขายอยู่ แต่ไม่รู้ธุรกิจจะไปได้อีกนานเท่าไร มีอีกบริษัทหนึ่งในอเมริกาผลิตวัคซีนนี้ออกมาเช่นกันแต่การวิจัยยังไม่จบ จึงยังใช้ไม่ได้

    มูลเหตุที่วัคซีนไข้เลือดออกเด็กขายไม่ออกนั้น ผมเดาเอาว่าเป็นเพราะวัคซีนนี้ห้ามใช้ในเด็กที่ไม่เคยเป็นไข้เลือดออกมาก่อน เพราะหากเอาไปฉีดให้เด็กที่ไม่เคยเป็นไข้เลือดออกมาก่อนจะมีความเสี่ยงที่วัคซีนจะทำให้เด็กที่ได้วัคซีนแล้วไปติดเชื้อไข้เลือดออกเข้าจะติดแบบรุนแรงมากกว่าเด็กที่ไวัคซีนหลอกเสียอีก  

    คำแนะนำมาตรฐานของศูนย์ควบคุมโรครัฐบาลสหรัฐ (CDC) ยังแนะนำให้ฉีดวัคซีนไข้เลือดออกเฉพาะในคนอายุ 9-16 ปีที่อยู่ในละแวกที่โรคชุม (เช่นเมืองไทย) และเคยติดเชื้อไข้เลือดออกมาอย่างน้อยครั้งหนึ่งแล้ว ซึ่งการจะบอกว่าใครเคยติดเชื้อมาแล้วนี้ต้องมีหลักฐานการเจาะเลือดพบว่าติดเชื้อแน่นอนมายืนยันหมอเขาจึงจะกล้าฉีดให้ ไม่งั้นหากเกิดอะไรขึ้นหมอคนนั้นก็..เสร็จ คำแนะนำของ WHO ให้ฉีดในคนอายุ 6-19 ปี แต่ผมประเมินหลักฐานวิจัยด้วยตัวผมเองแล้วเห็นด้วยกับคำแนะนำของ CDC ที่ให้ฉีดในคนอายุ 9-16 ปีมากกว่า

    เอาละ คราวนี้มาตอบคำถามของคุณ

    1. ถามว่าอายุ 70 ปี เคยติดเชื้อไข้เลือดออกมาแล้ว ควรฉีดวัคซีนไข้เลือดออกไหม ตอบว่าไม่ว่าจะเคยหรือไม่เคยติดเชื้อไข้เลือดออกมาแล้ว หากอายุเกิน 16 ปีก็ "ไม่ควร" ฉีดวัคซีนนี้ครับ แม้ว่าวัคซีนนี้ตอนออกมาใหม่ๆจะได้รับอนุมัติให้ใช้ในคนอายุ 9-45 ปีก็ตาม แต่นับถึงวันนี้ยังไม่มีงานวิจัยแม้แต่ชิ้นเดียวที่จะยืนยันว่าคนอายุมากกว่า 16 ปีจะได้ประโยชน์อะไรจากวัคซีนนี้ 

คำแนะนำของผมนี้เป็นไปตามคำแนะนำของ CDC ซึ่งแตกต่างจากคำแนะนำของ WHO ที่ได้ขยายอายุผู้รับการฉีดที่มีโรคร่วม (ที่จะเกิดเลือดออกรุนแรงหากติดเชื้อไข้เลือดออก เช่นเช่นโรคทาลาสซีเมีย เบาหวาน ความดัน โรคลำไส้ใหญ่อักเสบแบบมีแผล เป็นต้น) ออกไปถึง 60 ปี ที่ผมไม่เอาตาม WHO ก็เพราะการขยายอายุผู้รับการฉีดของ WHO เป็นการคาดเดาความเสี่ยง (ว่าคนมีโรคร่วมหากติดโรคแล้วจะแรง) โดยไม่มีหลักฐานวิจัยที่เชื่อถือได้มายืนยันเลย และไม่มีข้อมูลวิจัยในคนอายุเกิน 16 ปีเลยด้วย

อย่างไรก็ตาม สำหรับคุณ ไม่ว่าจะใช้มาตรฐานไหน คุณอายุ 70 ปีแล้วล้วนไม่มีข้อบ่งชี้ให้ต้องฉีดวัคซีนอยู่ดี ไม่ว่าคุณจะมีโรคร่วมหรือไม่มี 

    2. ถามว่าวัคซีนไข้เลือดออกฉีดแล้วมีผลข้างเคียงอะไรบ้าง ตอบว่าเรารู้แต่ผลข้างเคียงในเด็ก (เพราะวัคซีนนี้ไม่มีข้อบ่งชี้ให้ใช้ในผู้ใหญ่) ว่าผลข้างเคียงที่พบบ่อยที่สุดคือ เจ็บปวดคันตรงที่ฉีด ปวดหัว หมดแรง ไม่สบาย เป็นอยู่สองสามวัน แต่บางคนเป็นลมหมดสติก็มี และหากอยู่ไกลปืนเที่ยง หากแพ้วัคซีนแบบรุนแรงก็ตายได้เหมือนกัน

    3. ถามว่าวัคซีนนี้มีประโยชน์กับใครอย่างไรบ้าง ตอบว่ามันมีประโยชน์เฉพาะกับคนอายุ 9-16 ปีที่เคยเป็นโรคไข้เลือดออกมาแล้ว ในแง่ที่วัคซีนจะช่วยป้องกันการ ขณะที่เด็กอายุ 9-16 ปีวัคซีนนี้มีประสิทธิผลในการลดการป่วยถึงระดับมีอาการได้ 65.6% ลดการป่วยถึงระดับรับไว้รักษาในรพ. 80.8% ลดการป่วยระดับรุนแรงได้ 93.2% โดยป้องกันการป่วยด้วยหลายสายพันธ์ (ครบสี่สายพันธุ์กรณีวัคซีน Denvaxia ได้ผลสามสายพันธุ์กรณีวัคซีน Qdenga) และมีผลป้องกันเป็นเวลานานอย่างน้อยก็ 6 ปี โปรดสังเกตว่าไม่ใช่ป้องกันได้ 100% นะ เพราะมีผู้ฉีดวัคซีนจำนวนหนึ่งที่เชื้อสามารถเจาะม่านคุ้มกันของวัคซีนเข้ามาก่อโรคได้อยู่ (vaccine breakthrough)

    4. ข้อนี้คุณไม่ได้ถามแต่ผมแถมให้ ว่าเรื่องวัคซีนไข้เลือดออกนี้ท่านผู้อ่าน โดยเฉพาะท่านผู้อ่านที่มีอายุต่ำกว่า 9 ปี หรืออายุสูงเกิน 16 ปี ว่าควรระมัดระวังไม่บุ่มบ่ามตัดสินใจตามคำเชียร์ของใคร เพราะมันเป็นเรื่องลึกซึ้งซับซ้อน กลไกการสร้างภูมิคุ้มกันและการป่วยของโรคไข้เลือดออกก็ซับซ้อนไม่เหมือนโรคติดเชื้ออื่นๆ กล่าวคือการติดเชื้อครั้งแรกมักไม่มีอาการและไม่รุนแรง แต่มารุนแรงเอาตอนครั้งที่สอง ข้อมูลเรื่องจังหวะหรืออายุที่จะให้วัคซีนจึงสำคัญและวงการแพทย์ก็ยังไม่รู้จริง ถ้าฉีดวัคซีนไม่ถูกจังหวะ ตัววัคซีนนั่นแหละจะเป็นตัวทำให้ป่วยจนต้องเข้านอนโรงพยาบาลเสียเอง อย่างเช่นข้อมูลในงานวิจัยก็ชัดว่าวัคซีนนี้ถ้าฉีดให้เด็กอายุ 2-5 ขวบที่ไม่ได้ติดเชื้อมาก่อน จะทำให้เด็กป่วยเป็นไข้เลือดออกถึงขั้นต้องเข้านอนรพ.มากกว่าเด็กที่ได้วัคซีนหลอกเสียอีก ส่วนผู้ใหญ่อายุเกิน 16 ปีไม่ว่าจะมีโรคร่วมหรือไม่มีก็ล้วนไม่มีข้อมูลประสิทธิผลของวัคซีนที่เชื่อถือได้เลย เพราะทุกงานวิจัยไม่ว่าจะใช้วัคซีนยี่ห้อไหนก็ล้วนทำวิจัยในคนอายุไม่เกิน 16 ปีทั้งสิ้น 

นพ.สันต์ ใจยอดศิลป์

บรรณานุกรม

1. Egger JR, Paul G. Coleman. Age and Clinical Dengue Illness. Emerg Infect Dis. 2007 June; 13(6): 924–927.
2. Capeding M.R. et.al, Clinical efficacy and safety of a novel tetravalent dengue vaccine in healthy children in Asia: a phase 3, randomised, observer-masked, placebo-controlled trial ; Volume 384, Issue 9951, 11–17 October 2014, Pages 1358–1365.
3. Villar L, Dayan GH, Arredondo-Garcia JL, Rivera DM, Cunha R, Deseda C et al. Efficacy of a tetravalent dengue vaccine in children in Latin America. N Engl J Med. 2015.
4.  Hadinegoro, Sri Rezeki S., et al. Efficacy and Long-Term Safety of a Dengue Vaccine in Regions of Endemic Disease Integrated Analysis of Efficacy and Interim Long-Term Safety Data for a Dengue Vaccine in Endemic Regions. July 27, 2015DOI: 10.1056/NEJMoa1506223.

5. QDENGA. Summary of product characteristics. European Medicines Agency (https:// www.ema.europa.eu/en/medicines/human/EPAR/qdenga, accessed April 2024). 

6. Tricou V et al. Long-term efficacy and safety of a tetravalent dengue vaccine (TAK003): 4·5-year results from a phase 3, randomised, double-blind, placebo-controlled trial. Lancet Glob Health. 2024; 12(2):e257–e270. doi:10.1016/S2214- 109X(23)00522-3.

..................................