เหล็กในร่างกายสูง กลัวเป็นสนิม?
(ภาพวันนี้: พริกไทย..รึเปล่า)
เรียนอาจารย์หมอสันต์
อยากเรียนปรึกษาคุณหมอเรื่องค่าเฟอร์ริทินครับ ผมตรวจพบว่ามันสูงถึง750 แต่ผมเป็นพาหะธาลัสซีเมีย ยิ่งเสริซ์ว่าจะเป็นมะเร็งยิ่งกังวลมากเลยครับ มีวิธีเอาเหล็กออกจากร่างกาย และให้ค่าเฟอร์ริรินกลับมาปกติหรือไม่ครับ
ขอบพระคุณอาจารย์หมอครับ
……………………………………………………………
1.. ถามว่า Ferritin จริงๆแล้วมันคืออะไร ตอบว่ามันคือโมเลกุลโปรตีนชนิดหนึ่งที่ร่างกายใช้เป็นที่เก็บตุนเหล็กเอาไว้ใช้งาน โดยเก็บเอาไว้ในตับบ้าง ม้ามบ้าง กล้ามเนื้อบ้าง มีล่องลอยอยู่ในกระแสเลือดบ้างประปราย เปรียบเสมือนห้องครัวบ้านหมอสันต์ธรรมดาซื้อผักซื้อหญ้าอะไรมาก็เอามาเพื่อทำอาหารเลยแบบสัปดาห์ต่อสัปดาห์ แต่หมอสันต์เป็นคนชอบกินถั่ว นอกจากจะต้องซื้อถั่วเข้ามาแบบต่อเนื่องแล้วภรรยาของหมอสันต์ต้องมีโหลเล็กๆเก็บตุนถั่วอบไว้ในครัวหลายใบด้วยเผื่อวันไหนลืมซื้อถั่วเข้าบ้านก็หยิบเอาถั่วอบในโหลมาใช้ อุปมาถั่วที่ซื้อเข้ามาวันต่อวันก็เหมือนเหล็กในรูปแบบอื่นที่อยู่ในกระแสเลือดซึ่งได้จากอาหารในแต่ละวัน ส่วนโหลเก็บถั่วก็เหมือน ferritin ซึ่งเก็บตุนเหล็กไว้ใช้ ค่าปกติของเฟอริทินในผู้ชายคือ 24-336 ไมโครกรัม/ลิตร มันเป็นตัวชี้วัดปริมาณเหล็กในร่างกายที่วงการแพทย์นิยมใช้มากที่สุด
2.. ถามว่าการเป็นโรคโลหิตจางทาลาสซีเมียหรือเป็นพาหะทาลาสซีเมียทำไมธาตุเหล็กในร่างกายจึงสูง ตอบว่าเพราะผู้ป่วยทาลาสซีเมียหรือพาหะของโรคนี้เม็ดเลือดมักมีลักษณะบิดเบี้ยวแตกง่าย เมื่อแตกแล้วก็จะเหลือธาตุเหล็กซึ่งเป็นส่วนประกอบของเม็ดเลือดค้างอยู่ในร่างกาย ดังนั้นคนที่ไม่แน่ใจว่าตนเองเป็นพาหะหรือเป็นโรคทาลาสซีเมียหรือเปล่าอย่าเที่ยวซื้อยาบำรุงเลือกกินพร่ำเพื่อ หากมีปัญหาโลหิตจางควรตรวจให้แน่ชัดก่อนว่าเป็นโลหิตจางจากขาดธาตุเหล็ก หรือโลหิตจางทาลาสซีเมีย หากเป็นจากทาลาสซีเมีย ยาบำรุงเลือดหรือวิตามินใดๆที่มีส่วนผสมของเหล็กอยู่ด้วยจะยิ่งเอาเหล็กเข้าไปค้างในร่างกายจนเกิดพิษได้
3.. ถามว่าเหล็กในร่างกายมากแล้วมันจะเกิดอะไร ตอบว่าเหล็กมันก็เป็นสนิมสิครับ พูดให้ฟังยากหน่อยคือมันจะกลายเป็นอนุมูลอิสระตัวกลั่นที่เรียกว่า hydroxyl radical เที่ยวทำลายอวัยวะเช่นตับ หัวใจ ไทรอยด์ สมองและเส้นประสาท เรียกรวมๆว่าเป็นโรคพิษของเหล็ก (hemochromatosis)
4.. ถามว่าร่างกายมีกลไกการขับเหล็กส่วนเกินทิ้งหรือไม่ ตอบว่าปกติร่างกายมีโปรตีนตัวหนึ่งชื่อ hepcidin ทำหน้าที่เป็นผู้บริหารโลจิสติกแร่เหล็กในร่างกาย ประสานงานใหัลำไส้ลดการดูดซึมเหล็กและให้ไขกระดูกเร่งเอาเหล็กไปสร้างเม็ดเลือดเมื่อมีเหล็กมากเกิน แต่ในภาพใหญ่คือระบบของร่างกายเราขึ้นทะเบียนให้แร่เหล็กเป็นทรัพยากรณ์อันมีค่าของชาติ จะต้องรีไซเคิลกลับมาใช้ 100% ไม่ยอมปล่อยออกไปนอกร่างกายทุกเม็ดทุกดอกไม่ว่าจะทางปัสสาวะอุจาระไม่ให้ออกทั้งนั้น ยกเว้นในหญิงมีประจำเดือนที่ร่างกายจำเป็นต้องปล่อยเหล็กออกไปกับประจำเดือนทุกเดือน แต่ผู้ชายร่างกายจะไม่ปล่อยเหล็กออกไปทางไหนเลย เหล็กที่เกิดจากเม็ดเลือดแตกภายในจึงค้างอยู่ในร่างกายมาก
5.. ถามว่าเหล็กสูงทำให้เป็นมะเร็งมากขึ้นจริงไหม ตอบว่าจริงสำหรับมะเร็งตับเพราะเฟอริทินเก็บไว้ที่ตับมากที่สุด ซึ่งมะเร็งจะเกิดหลังจากเกิดตับอักเสบจนกลายเป็นพังผืดแทรกตับจนกลายเป็นตับแข็งแล้ว แต่สำหรับมะเร็งชนิดอื่นเช่นตับอ่อน ลำไส้ใหญ่ ต่อมน้ำเหลืองนั้นมันแค่ถูกใช้เป็นตัวชี้วัดได้ คือมันมีความสัมพันธ์กันแต่ไม่รู้ว่าอะไรเกิดก่อนอะไรเกิดหลัง อะไรเป็นเหตุของอะไร หมายความว่าการเป็นมะเร็งอวัยวะอื่นอาจเป็นต้นเหตุให้เฟอริทินสูง ดังนั้นคุณอย่าไปกังวลเกินเหตุ แค่ติดตามเฝ้าระวังการเกิดตับอักเสบและการเกิดพังผืดแทรกตับอย่างสม่ำเสมอเพื่อรักษาแทรกแซงให้ทัน ก็จะไม่เป็นมะเร็งตับ
5.. ถามว่าแล้วมีวิธีไหนจะเอาเหล็กออกจากร่างกายไหม ตอบว่า วิธีที่หนึ่ง คือเจาะเอาเลือดออกทิ้งไปดื้อๆ ซึ่งในคนเป็นโรคโลหิตจางอยู่แล้วอย่างคุณนี้วิธีนี้ใช้ไม่ได้ วิธีที่สอง คือการฉีดสารที่โมเลกุลของมันทำตัวเป็นคีมหนีบเพื่อไปหนีบเอาโมเลกุลเหล็กออกมา (chelation) ตัวอย่างของสารที่ใช้ก็เช่น deferoxamine เป็นต้น การทำคีเลชั่นนี้ปกติแพทย์จะไม่ทำเพียงเพื่อให้ผลเฟอริทินกลับมาปกติ แต่จะทำก็ต่อเมื่อมีหลักฐานว่าตับเริ่มจะเสียหาย เช่นมีตับอักเสบ หรือมีพังผืดแทรกตับ เป็นต้น คือหลักทางแพทย์จะไม่มุ่งรักษาผลแล็บให้ปกติ แต่มุ่งรักษาร่างกายให้ทำงานได้ปกติ
ขอแถมนิดหนึ่งสำหรับท่านผู้อ่านทั่วไป โปรดสังเกตด้วยว่าวิธีเอาโลหะหนักออกจากร่างกายด้วยวิธีคีเลชั่นนี้ถูกคนจำพวกหนึ่งนำไปหากินโดยทำทีเป็นเจาะเลือดดูค่าโลหะหนักต่างๆในเลือดแล้วบอกว่ามีพิษของโลหะหนักชนิดนั้นชนิดนี้ต้องทำคีเลชั่นโดยเรียกเก็บเงินแพงๆ หรือบางทีก็หลอกว่าถึงเลือดปกติดีก็ควรมาทำคีเลชั่นกับเขาเป็นระยะๆเพื่อล้างเลือดให้ปลอดสารพิษซึ่งมีอยู่รอบตัวและเข้าสู่ร่างกายทุกวัน หรือล้างพิษให้กลับเป็นหนุ่มเป็นสาวอะไรทำนองนั้น ทั้งหมดนี้เป็นวิทยาศาสตร์เทียม (pseudoscience) ที่เอาเครื่องมือแล็บมาหากินเพื่อตบทรัพย์เข้ากระเป๋าตัวเอง หลักวิชาแพทย์ของจริงจะทำคีเลชั่นก็ต่อเมื่อมีหลักฐานว่ามีโลหะหนักในร่างกายสูงผิดปกติจนก่ออาการเท่านั้น ไม่ใช่ฉีดคีเลชั่นกันพร่ำเพรื่อ ดังนั้นอย่าตกเป็นเหยื่อของมิจฉาชีพ หากถูกวินิจฉัยว่าเป็นพิษของโลหะหนัก ให้ท่านขวานขวายพาตัวเองไปรับการรักษากับหมอด้านพิษวิทยา (toxicologist)จะปลอดภัยกว่า อย่าไปเที่ยวทำคีเลชั่นตามคลินิกหรือศูนย์ชื่อแปลกๆต่างๆเพราะมันมีความเสี่ยงจะถูกเขาหลอกเอา
นพ.สันต์ ใจยอดศิลป์
บรรณานุกรม
- Koyama S, Fujisawa S, Watanabe R, Itabashi M, Ishibashi D, et al.
Serum ferritin level is a prognostic marker in patients with peripheral T-cell
lymphoma. Int J Lab Hematol. 2017;39:112-117. - Kalousova M, Krechler T, Jachymova M, Kuběna A, Zak A,et al. Ferritin
as an independent mortality predictor in patients with pancreas cancer.
Results of a pilot study. Tumour Biol. 2012;33:1695-1700. - Kowdley KV, Belt P, Wilson LA, Yeh M, Sanyal J, et al. Serum ferritin is an independent predictor of histologic severity and advanced fibrosis in patients with nonalcoholic fatty liver disease. Hepatology. 2012;55:77-85.
- Lee S, Song A, Eo W. Serum ferritin as a prognostic biomarker for
survival in relapsed or refractory metastatic colorectal Cancer. J Cancer.
2016;7:957-964.
