ดัชนีมวลกาย และยาหลังอาหาร
(ภาพวันนี้: นกเป็ดน้ำตากแดดมาสองปี กลายเป็นนกแตกลายงาสวยแบบคลาสสิก)
กราบเรียน คุณหมอสันต์ที่เคารพ
ขอเรียนสอบถามคุณหมอเกี่ยวกับความรู้ 2 ข้อค่ะ
1. จำเป็นจริงหรือค่ะ ที่ค่า BMI ของเราต้องอย่าต่ำกว่าค่ามาตรฐาน
2.ยาหลังอาหาร อาหารที่เราทานแค่ผลไม้สักผลได้ไหมค่ะ
ขอบพระคุณค่ะ คุณหมอ
ส่งจาก iPhone ของฉัน
……………………………………………………………………………..
ตอบครับ
ก่อนตอบคำถามขออธิบายคำว่า BMI ให้ท่านผู้อ่านทั่วไปทราบเป็นแบ้คกราวด์ก่อน คำนี้ย่อมาจาก Body Mass Index แปลว่าดัชนีมวลกาย แปลไทยเป็นไทยว่าน้ำหนักที่คำนึงถึงส่วนสูงเรียบร้อยแล้ว หมายความว่าคนจะอ้วนจะผอมจะนับกันแต่น้ำหนักอย่างเดียวไม่ได้ ต้องดูความสูงด้วย ค่า BMI นี้ได้มาจากการคำนวณโดยเอาน้ำหนักเป็นกก.เป็นตัวตั้ง เอาส่วนสูงเป็นเมตรหารสองครั้ง
ยกตัวอย่างเช่นตัวหมอสันต์นี้น้ำหนัก 62 กก. สูง 165 ซม.หรือ 1.65 เมตร ค่า BMI ก็เท่ากับเอา 62 ตั้ง หารครั้งที่หนึ่งด้วย 1.65 ผลลัพธ์คือ 37.57 เอาผลลัพธ์ของครั้งที่หนึ่งคือ 37.57 ตั้ง แล้วหารครั้งที่สองด้วย 1.65 อีก ผลลัพธ์สุดท้ายคือ 22.7 กก./ตรม. นั่นคือดัชนีมวลกายของหมอสันต์
ทั้งนี้วงการแพทย์ทั่วโลกยอมรับค่าดัชนีมวลกายปกติที่ 18.5 – 25 กก./ตรม. กรณีเป็นคนเอเซียหมอบางท่านก็ใช้ค่าปกติที่ 18.5 – 23 กก./ตรม. จะเอาค่าไหนท่านก็เลือกเอาสักค่า แล้วแต่ชอบ
เอาละคราวนี้มาตอบคำถาม
1.. ถามว่าจำเป็นแบบหัวเด็ดตีนขาดเลยหรือว่า BMI ต้องไม่ต่ำกว่าค่ามาตรฐาน ตอบว่าดัชนีสุขภาพทางการแพทย์ทุกตัวไม่มีตัวไหนศักดิ์สิทธิ์แบบหัวเด็ดตีนขาดแบบถ้าต่ำหรือสูงกว่าปกตินิดเดียวคือตาย..ย หิ หิ ไม่มีครับ ดัชนีสุขภาพทุกตัวเป็นสมมุติบัญญัติ ว่าคนส่วนใหญ่ที่มีสุขภาพดี ดัชนีมวลกายเขาอยู่ประมาณนี้ คนที่ดัชนีมวลกายหลุดไปจากนี้ เขามักจะมีสุขภาพไม่ดี เราใช้ประโยชน์จากค่า BMI ได้แค่นี้
หลายปีมาแล้วผมไปออกรายการโทรทัศน์สำหรับเด็ก ผมจำชื่อรายการและสถานีไม่ได้แล้ว พิธีกรเป็นนางแบบผอมกระแด๋งน้ำหนักตัว 45 กก. ผมถามส่วนสูงของเธอแล้วคำนวณดัชนีมวลกายแล้วบอกว่าอย่างน้อยเธอต้องเพิ่มน้ำหนักตัวให้ถึง 50 กก. เธอตอบว่า
“แล้วใครจะจ้างหนูละคะ”
ดังนั้นค่า BMI 18.5 กก./ตรม.เป็นอย่างต่ำนี้สำหรับอาชีพนางแบบใช้ไม่ได้ แต่สำหรับบางอาชีพค่า 18.5 กก./ตรม.นี้อาจจะใช้ไม่ได้เพราะทำงานหนักไม่ไหว นานมาแล้วอีกเหมือนกันพนักงานต้อนรับหน้าห้องที่คลินิกโรงพยาบาลเอกชนที่ผมทำงานอยู่ไปสมัครเป็นแอร์โฮสเตสแล้วก็หน้ามุ่ยกลับมาว่าเขาไม่รับหนู ผมถามว่าทำไม เธอตอบว่าเธอผอมไป ผมว่าอะไรกันอวบอย่างนี้ยังว่าผอมอีกหรือ เธอตอบว่า
“เขาจะเอา BMI 20 เป็นอย่างต่ำ ไม่งั้นยกกระเป๋าขึ้นหิ้งไม่ไหว”
ฮ่า ฮ่า ฮ่า ตะแล้น ตะแล้น ตะแล้น
กล่าวโดยสรุปกรณีที่ค่่า BMI ของคุณหลุดต่ำกว่า 18.5 กก./ตรม ไปบ้างมันก็โอเคหากมันพอเหมาะพอดีกับการงานอาชีพของคุณและหากสุขภาพโดยรวมของคุณดีอยู่ แต่คุณควรจะพยายามเพิ่มดัชนีมวลกายให้ถึง 18.5 เพราะผลเสียของการมีดัชนีมวลกายต่ำเรื้อรังคือเมื่อแก่ตัวลงคุณจะกระดูกหักง่าย และมีแนวโน้มที่จะขาดอาหาร (แคลอรี่) ได้ง่ายเพราะคนผอมจะมีอาหารสำรองในร่างกายมีน้อย
2.. ถามว่ายาหลังอาหาร การกินแอปเปิลลูกเดียวจะนับเป็นอาหารหนึ่งมื้อแล้วกินยาเลยได้ไหม ตอบว่าได้ครับ ไม่มีอาหารจะกินคุณดื่มน้ำสักสองแก้วแล้วก็กินยาหลังอาหารได้แล้ว
คอนเซ็พท์ของยาหลังอาหารซึ่งยาเกือบทุกตัวเป็นอย่างนี้คือมันเป็นสารเคมีที่ระคายเคืองระบบทางเดินอาหารทำให้ปวดท้อง คลื่นไส้ อาเจียน การกินยาหลังอาหารเป็นการอาศัยเนื้ออาหารเป็นที่ดูดซับยาไว้ชั้นหนึ่งก่อนไม่ให้มันไประคายเคืองระบบทางเดินอาหารโดยตรง ถ้าคุณไม่กินอาหาร การดื่มน้ำก็ช่วยให้บรรลุวัตถุประสงค์นี้ได้
อย่าไปยึดตรรกะว่ายานี้ต้องกินหลังอาหารมื้อหนักให้ได้ซึ่งจะมีผลทำให้เกิดภาวะแทรกซ้อนจากการกินอาหารมาก ผู้ป่วยหลายท่านซึ่งอ้วนและไขมันสูง เมื่อหมอให้กินยาลดไขมันหลังอาหารก็จะตั้งใจกินอาหารให้อิ่มเต็มพิกัดทั้งๆที่ไม่หิว แต่กินอาหารเพื่อจะได้กินยา ผลก็คือยิ่งตั้งใจกินยายิ่งอ้วน เพราะกินอาหารมากเกินที่ร่างกายต้องการ
ผู้ป่วยบางท่านกินยาเบาหวานแล้วต้องพกโค้กคลาสสิก (น้ำตาลเต็มแม็ก) หรือไม่ก็ขนมหวานติดตัวไว้ในกระเป๋าถือ ให้เหตุผลว่าเป็นแบ้คอัพป้องกันน้ำตาลในเลือดต่ำเพราะยา กลายเป็นว่ากินยารักษาน้ำตาลสูงแต่ต้องคอยกินน้ำตาลรักษาน้ำตาลต่ำเพราะยา เพื่อแก้ปัญหานี้ผมแนะนำว่าผู้ป่วยเบาหวานควรปฏิเสธที่จะกินยาในกลุ่มที่ออกฤทธิ์ทำให้น้ำตาลในเลือดต่ำโดยตรง (sulfonylureas) ควรยอมรับแต่ยาที่ออกฤทธิ์ลดการดื้อต่ออินสุลินโดยไม่ทำให้น้ำตาลในเลือดต่ำ (Beguanides) เช่นยา metformin เป็นต้น เพียงอย่างเดียว แล้วไปเข้มงวดกับการปรับลดอาหารที่เป็นต้นเหตุของการดื้อต่ออินสุลินอันได้แก่อาหารไขมันทั้งหลายแทนการตะบันกินยามากมายหลายชนิด การไม่กินยาที่ออกฤทธิ์ลดน้ำตาลในเลือดจะได้ไม่มีข้ออ้างให้พกโค้กหรือขนมหวาน เวลาหิวก็ให้ยอมรับว่าหิวแบบชาวบ้านทั่วไปที่เขาก็หิวได้เหมือนกันเขาไม่เห็นต้องพกโค้กหรือขนมหวานเลย
นพ.สันต์ ใจยอดศิลป์
