ปัสสาวะเข้มทั้งๆที่ดื่มน้ำมาก..เป็นดีซ่านอะสิครับ
(ภาพวันนี้: ในเรือนเพาะชำอันรกรุงรังของหมอสันต์)
คุณหมอสันต์ครับ
ผมอายุ 61 ปี อยู่คนเดียว เพราะลูกๆเขาพ้นอกไปหมดแล้ว วันนี้ผมปัสสาวะแล้วเอะใจว่าทำไมสีมันเข้มผิดสังเกตทั้งๆที่ผมเป็นคนมีนิสัยจงใจดื่มน้ำมากเป็นประจำจนตัวเองไม่มีโอกาสได้กระหายน้ำเลย ผมรอดูตัวเองหลายชั่วโมงโดยดื่มน้ำมากไปด้วย ปัสสาวะก็ยิ่งเข้ม ต่อมาก็เกิดอาการท้องเสียนิดๆ จึงกินยาปฏิชีวนะ แต่กลับมีอาการแปลกๆเพิ่มขึ้นมาคือคลื่นไส้อาเจียนบางครั้งเหมือนมึนๆงง มันเกี่ยวกับที่ปัสสาวะผมเข้มขึ้นทันทีทันใดหรือเปล่าครับ ต้องทำอะไรเป็นพิเศษไหมครับ
…………………………………………………………………………..
ตอบครับ
1.. ถามว่าดื่มน้ำมากเป็นประจำอยู่มาวันหนึ่งเกิดปัสสาวะสีเข้มขึ้นทันทีปึ๊ด..ด ทั้งที่ร่างกายไม่ได้ขาดน้ำเป็นอะไรไหม ตอบว่าก็เป็น “ดีซ่าน” อะสิครับ สีของปัสสาวะที่เข้มขึ้นทันทีทันใดโดยร่างกายไม่ได้ขาดน้ำนั่นคือสีของน้ำดี
วิธีวินิจฉัยยืนยันด้วยตัวเองต้องอาศัยตรวจอาการแสดงที่นักเรียนแพทย์เรียกว่า Hagta Sign หรือ “แหกตา” ดู คือให้คุณไปที่กระจกเงา เงยหน้าขึ้นเหลือบตาลงมองดูตัวเองในกระจกแล้วเอามือปลี้นหรือแหกหรือยกหนังตาบนขึ้นให้เห็นตาขาวส่วนที่ไม่เคยโดนแดดที่อยู่เหนือลูกตาดำ ปกติมันควรจะเป็นสีขาวจั๊วะ หากมันเปลี่ยนเป็นสีเหลืองอ๋อยก็นั่นแหละ..แบบนี้บ้านๆเรียกว่าดีซ่าน การวินิจฉัยยืนยันด้วยวิธีแหกตานี้ ให้ดูเฉพาะตาขาวส่วนที่ปกติไม่โดนแสงแดดนะ คือส่วนตาขาวเหนือลูกตาดำ ส่วนตาขาวที่อยู่ข้างๆลูกตาดำซึ่งโดนแสงแดดเป็นประจำ ปกติมันก็เหลืองของมันอยู่แล้ว ใช้วินิจฉัยไม่ได้
2.. ถามว่าเมื่อวินิจฉัยว่าตัวเองเป็นดีซ่านแล้วควรทำอย่างไรต่อไป ตอบว่าก็ต้องไปหาหมอสิครับ เพราะน้ำดีปกติมันเป็นของดี ถ้ามันไม่ซ่าน หมายถึงว่ามันอยู่ในที่ตั้งของมันคือในท่อน้ำดีและถุงน้ำดี แต่ถ้ามันซ่านคือมันออกมาในกระแสเลือด มันไม่ใช่เรื่องดีเสียแล้ว เพราะสาเหตุมักเกิดจากอย่างใดอย่างในสามอย่างซึ่งล้วนไม่ใช่เหตุดี คือ
(1) เป็นโรคตับอักเสบเฉียบพลันจากไวรัส หรือจากสารพิษใดๆก็ตาม ทำให้น้ำดีคั่ง (cholestatic) ในตับ
(2) เม็ดเลือดแดงแตก (hemolytic) เฉียบพลันจากการเป็นคนขาดเอ็นไซม์ G6PD หรือเหตุอื่นที่ทำให้เม็ดเลือดแดงแตกง่าย เพราะต้นกำเนิดของน้ำดีก็คือเม็ดเลือดแดงที่หมดอายุและทะยอยแตกตายไปตามปกติ แต่ถ้ามันรวมหัวกันแตกพร้อมๆกันตูมเดียวมันก็กลายเป็นดีซ่าน
(3) มีการอุดกั้น (obstructive) ทางเดินน้ำดีเฉียบพลัน อย่างเบาๆก็จากก้อนนิ่วกลิ้งมาอุด แต่อย่างหนักก็เป็นมะเร็งของท่อน้ำดี โดยเฉพาะอย่างยิ่งมะเร็งปากท่อน้ำดี (Ca ampula of Vater)
ทั้งสามเรื่องนี้ล้วนเกินปัญญาที่คนทั่วไปจะวินิจฉัยแยก หรือวินิจฉัยยืนยัน แล้วรักษาตัวเองได้ ถ้าทิ้งไว้นานสิ่งที่จะตามมาคือตับวาย แล้วก็ไตวาย แล้วก็สมองวาย แปลว่าตาย เด๊ดสะมอเร่ ดังนั้น รีบไปหาหมอดีที่สุดครับ
นพ.สันต์ ใจยอดศิลป์
