เจาะเลือดดูไขมัน LDL ไม่งดอาหารก็ได้ด้วยหรือ

รบกวนถามอาจารย์ค่ะ 
หนูเป็นเทคนิคการแพทย์รพ.นึง เมื่อก่อนเวลาคนไขมาเจาะเลือด lipid profile ไม่ว่าจะเป็นตัวไหนก็ตามจะต้องงดอาหารมาก่อนเสมอ

แต่ต่อมาปรากฎว่าหมอบอกว่า LDL ไม่ต้องงดนะ เลยลองสอบถามเพื่อนที่เป็นหมอบ้าง เทคนิคบ้าง บอกว่าต้องงดนะ น้องเรียนหมอที่ต่างประเทศก็บอกว่าต้องงดนะ พอมาดูในเน็ตบางอันก็บอกไม่ต้องงด คือตอนนี้สับสนไปหมดว่าสรุปต้องทำอย่างไร จะเชื่อใครดี อยากรบกวนอาจารย์ตอบปัญหานี้ให้หน่อยค่ะ และพอจะมีข้อมูลวิจัยอ้างอิงบ้างไหมคะ

ขอบคุณค่ะจากจนท.ตัวน้อยๆคนนึง

............................................................

ตอบครับ

     1. ถามว่าการเจาะเลือดเพื่อตรวจไขมันเฉพาะ LDL ไม่งดอาหารได้ไหม ตอบว่าถ้าจะดูเฉพาะ LDL จะงดอาหาร หรือไม่งดอาหารก็ได้ทั้งนั้นแหละครับ เพราะมีงานวิจัยเปรียบเทียบในผู้ป่วยที่ต้องล้างไตตีพิมพ์ในวารสารโรคไตอเมริกัน (AJKD) ได้ผลสรุปว่างดอาหารกับไม่งดอาหารผล LDL ก็ไม่ต่างกัน

     2. ถามว่าถ้าจะเจาะเลือดดูไขมันหลายอย่างพร้อมกันแบบที่เรียกว่า lipid profile ซึ่งต้องดูทั้ง โคเลเตอรอลรวมและไตรกลีเซอไรด์นั้น ไม่งดอาหารได้ไหม ตอบว่าทำได้สองแบบดังนี้

     2.1 งดอาหารแบบเจาะเลือดทั่วไปก็ได้

     2.2 ไม่งดอาหารก็ได้ แต่ต้องยอมรับว่าหากพบว่ามีไตรกลีเซอไรด์สูง จะต้องเจาะเลือดหลังอดอาหารซ้ำดูอีกทีจึงจะวินิจฉัยได้ว่าไตรกลีเซอไรด์สูงจริงหรือเปล่า เพราะงานวิจัยพบว่ากรณีไม่งดอาหาร ค่าไตรกลีเซอไรด์ที่สูงแบบเป็นผลบวกเทียมจะพบได้ 4%

     ในชีวิตจริง ผู้ป่วยที่หมอใช้ยารักษาไขมันในเลือดสูงและติดตามดูุด้วยการเจาะเลือด ค่าที่หมอใช้ในการปรับยามีค่า LDL ตัวเดียวเท่านั้น เพราะค่า LDL เป็นค่าเดียวที่สัมพันธ์กับโรคและปรับเปลี่ยนได้ ส่วน HDL นั้นสัมพันธ์กับการไม่เป็นโรคก็จริงแต่ปรับเปลี่ยนแทบไม่ได้เลยจึงไม่มีประโยชน์ในการติดตามดู ส่วนไตรกลีเซอไรด์นั้น ในภาวะที่ LDL ปกติ ตัวไตรกลีเซอไรด์ไม่ได้สัมพันธ์กับการเป็นโรคหลอดเลือดหัวใจ เว้นเสียแต่หากค่าสูงระดับเป็นพันขึ้นไปจะสัมพันธ์กับการเป็นโรคตับอ่อนอักเสบเฉียบพลัน ดังนั้นหากหมอเขาจะติดตามดูไขมัน LDL ในเลือดเพื่อปรับยาลดไขมันโดยให้เจาะเลือดโดยไม่ต้องอดอาหารก็เป็นวิธีที่เชื่อถือได้และสะดวกกับผู้ป่วยดี

     3. บางครั้งการติดตามดูไขมันในเลือดมักต้องติดตามดูน้ำตาลในเลือดด้วย ในกรณีที่ไม่อดอาหารก็ต้องเลี่ยงการตรวจน้ำตาลหลังอดอาหาร (FBS) ไปตรวจน้ำตาลสะสมในเม็ดเลือด  (HbA1c) แทน เพราะน้ำตาลสะสมในเม็ดเลือดจะไม่เปลี่ยนแปลงไม่ว่าจะอดหรือไม่อดอาหาร ขณะที่ค่า FBS จะสูงขึ้นถึงระดับผิดปกติทันทีถ้าไม่อดอาหาร (ปัจจุบันนี้วงการแพทย์ทั่วโลกยอมรับให้ค่าใดค่าหนึ่งเพียงค่าเดียวก็ใช้วินิจฉัยเบาหวานได้ คือ ถือว่าเป็นเบาหวานเมื่อ FBS 126 mg% ขึ้นไป หรือ HbA1c 6.5% ขึ้นไป)

     4. ที่พูดมาทั้งหมดนี้หมายถึงการอดอาหารนะ ซึ่งรวมถึงของขบเคี้ยวทุกชนิด และอาหารที่มาในรูปของเหลวเช่น น้ำผลไม้ ชาขาว ชาเขียว กาแฟ น้ำอัดลม น้ำเกลือแร่ ด้วย แต่ไม่ได้หมายความรวมถึงการอดน้ำเปล่านะ การเจาะเลือดดูสารเคมีในเลือดไม่ต้องอดน้ำ หมายถึงน้ำเปล่าๆใสๆบริสุทธิ์ที่ไม่มีสารอาหารใดๆเจือปนนะ ดื่มน้ำเปล่าได้ บางคนไม่เข้าใจตรงนี้ไปงดมันทุกอย่างกว่าจะได้เจาะเลือดก็กระหายน้ำปากแห้งเป็นลมหน้ามืดพอดี 

     5. สำหรับท่านผู้อ่านที่เป็นผู้ป่วย ที่คุยกันอยู่นี้เป็นการอดอาหารเพื่อเจาะเลือดดูเคมีของเลือดเท่านั้นนะ ไม่เกี่ยวอะไรกับการงดน้ำงดอาหารเพื่อเตรียมผ่าตัด ซึ่งมีเจตนาไม่ให้มีอาหารและน้ำค้างอยู่ในกระเพาะอาหารขณะดมยาสลบ เพื่อป้องกันความเสี่ยงที่จะสำรอกเอาของที่ค้างอยู่ในกระเพาะเข้าไปในปอดซึ่งจะทำให้เกิดเป็นปอดบวมแทรกซ้อนการดมยาสลบ การอดอาหารแบบเตรียมผ่าตัดนี้ต้องงดทุกอย่าง ทั้งของขบเคี้ยว อาหารเหลว และน้ำเปล่าๆบริสุทธ์ก็ดื่มไม่ได้ ต้องอดด้วย เรียกว่าอดแบบไม่ให้อะไรผ่านเข้าไปทางปากเลย (Nothing Per Mouth หรือ NPO) การอดอาหารชนิดนี้อดนาน 6 ชั่วโมงขึ้นไปก็ถือว่าปลอดภัยแล้ว เพราะงานวิจัยบอกว่าระยะเวลาที่อาหารและน้ำในกระเพาะจะไหลออกไปพ้นกระเพาะ (gastric emptying time) ในคนที่ทางเดินอาหารทำงานเป็นปกติคือไม่นานเกิน 6 ชั่วโมง

     ในชีวิตจริงเวลาแพทย์สั่งให้งดอาหารแบบ NPO บางครั้งผู้ป่วยไม่เข้าใจนึกว่าดื่มน้ำเปล่าได้จึงดื่มน้ำเข้าไป ผลก็คือทำผ่าตัดไม่ได้ แพทย์ก็มักเอะอะเอากับพยาบาลว่าไม่รู้จักอธิบายให้คนไข้เข้าใจ พยาบาลก็จึงตัดปัญหาโดยใช้คำสั่งเดียวสำหรับคนไข้ทุกประเภททั่วราชอาณาจักรไม่ว่าจะเพื่อเจาะเลือดหรือเพื่อผ่าตัดคือให้งดมันหมดทุกอย่าง ปึ๊ด..ด ทั้งอาหาร ทั้งน้ำ รูดมหาราช ไม่ต้องมีคำถาม ไม่ต้องอธิบายอะไร ง่ายดี

นพ.สันต์ ใจยอดศิลป์

บรรณานุกรม
1.      Desmeules S, Arcand-Bossé JF, Bergeron J, Douville P, Agharazii M. Nonfasting non-high-density lipoprotein cholesterol is adequate for lipid management in hemodialysis patients. Am J Kidney Dis. 2005 Jun;45(6):1067-72.

...........................................

6 มค. 61

จดหมายจากท่านผู้อ่าน

เห็นด้วยทุกประการครับ ขอเพิ่มนิดนึงว่า ปัจจุบัน เราติดตามเฉพาะ LDL เท่านั้น ดังนั้น การสั่งหรือขอเจาะ lipid profile ทุกครั้งที่มาติดตามเป็นการตรวจที่สิ้นเปลืองเงินทองมากมาย โดยเฉพาะข้าราชการที่ไม่ต้องจ่ายเงินเอง

ตอบครับ

แหม ขอบคุณมาก ถูกเส้นจริงๆประเด็นที่ว่าการเจาะเลือดดูไขมันทุกวันนี้ตัวแท้จริงที่มีประโยชน์ในการติดตามการรักษาคือ LDL ตัวเดียวเท่านั้น ตรงนี้เป็นประเด็นสำคัญที่สุด แต่แพทย์รวมทั้งตัวผมเองก็มักลืมไม่เคยนึกถึงและไม่เคยพูดถึง แถมยังมักเผลอสั่งเจาะ lipid profile รูดมหาราช ทำให้ได้ข้อมูลที่ไม่จำเป็นต่อการรักษาเพิ่มขึ้นมา เสียเวลาต้องพูดถึงต้องอธิบาย โดยที่ไม่มีประโยชน์ใดๆในการแก้ปัญหาให้คนไข้เลย

นพ.สันต์ ใจยอดศิลป์