การฉีดสะเต็มเซล (cell therapy) รักษาโรคและชลอความแก่

เรียนคุณหมอสันต์ที่เคารพ

คุณพ่อเป็นโรคไตเรื้อรัง เป็นอยู่ตั้งนาน รักษาโรคหัวใจและเบาหวานอยู่ที่รพ..... ตั้งนานหลายปีหมอก็ไม่เห็นบอกว่าเป็นโรคไตเรื้อรัง พ่อเป็นปวดเข่าเรื้อรังด้วยก็กินยาแก้ปวดเข่าด้วยเรื่อยมา โดยที่ไม่รู้ว่าเป็นโรคไตเรื้อรัง จนกระทั่งอ่านหนังสือหมอสันต์แล้วจึงพาพ่อไปตรวจ eGFR ด้วยตัวเองที่โรงพยาบาล... เมื่อไม่นานมานี้ ก็พบว่าเป็นโรคไตเรื้อรังระยะที่สี่แล้ว (eGFR 21) ตอนนี้กำลังให้หมอไตรักษาอยู่ ซึ่งหมอพูดถึงอนาคตที่จะต้องล้างไต หนู (อายุ 41 แทนตัวเองว่าหนูได้นะคะ) จะปรึกษาคุณหมอสันต์ถึงการฉีดสะเต็มเซล อยากจะถามว่าการฉีดสะเต็มเซลเพื่อรักษาโรคต่างๆทำได้ไหม มีโรคอะไรที่ฉีดสะเต็มเซลรักษาได้ผลบ้าง แล้วโรคไตเรื้อรังฉีดสะเต็มเซลรักษาได้ผลไหม มีที่ไหนรับฉีดบ้าง ควรพาพ่อไปฉีดหรือไม่

ขอบพระคุณค่ะ

......................................

ตอบครับ

     ก่อนจะตอบคำถาม ผมขอเล่าถึงภาพรวมให้เห็นเป็นเบสิกก่อนนะ สะเต็มเซล (stem cell) หรือเซลต้นกำเนิด หมายถึงเซลร่างกายที่มีคุณสมบัติพิเศษตรงที่นอกจากจะแบ่งตัว (mitosis) เพิ่มจำนวนได้แล้ว ยังสามารถแปลงร่าง (differentiation)ไปเป็นเซลเฉพาะสำหรับทำหน้าที่ในอวัยวะต่างๆได้หลากหลาย เพื่อความง่ายผมจะขอแบ่งสะเต็มเซลออกเป็นสองชนิด คือ

     1.. สะเต็มเซลที่ได้จากตัวอ่อนในครรภ์ (embryonic stem cell) คำว่าตัวอ่อนในที่นี้ไม่ได้หมายถึงตัวอ่อนที่มีรูปร่างเป็นหัวเป็นหางแล้ว แต่เป็นตัวอ่อนที่เพิ่งแบ่งตัวมากจากไข่ที่ถูกผสมแล้วหมาดๆไม่กี่วัน ยังเป็นก้อนกลม (blastocyst) มีจำนวนเซลไม่กี่เซลอยู่เลย

     2.. สะเต็มเซลที่ได้จากเซลผู้ใหญ่ (adult stem cell) ซึ่งพบในอวัยวะสามชนิดคือ

(1) ไขกระดูก

(2) เนื้อเยื่อไขมัน

(3) เลือด (รวมถึงสะเต็มเซลที่เก็บจากเลือดของสายสะดือเด็กแรกคลอดด้วย)

     สะเต็มเซลผู้ใหญ่นี้เป็นเซลสำรองที่ร่างกายสงวนไว้เป็นเซลแม่แบบ (progenitor cell) เอาไว้แปลงร่างสร้างเซลใหม่มาซ่อมแซมอวัยวะนั้นๆยามจำเป็น

      สะเต็มเซลผู้ใหญ่ มีขีดความสามารถในการแปลงร่างได้น้อยกว่าสะเต็มเซลตัวอ่อนในครรภ์ จึงมีศักยภาพในการใช้แปลงร่างซ่อมแซมอวัยวะได้ต่ำกว่า ความจริงเซลผู้ใหญ่ทุกตัวล้วนเป็นลูกหลานเหลนของสะเต็มเซลตัวอ่อนทั้งสิ้น นั่นหมายความว่าทุกตัวล้วนลอกเอายีนของสะเต็มเซลตัวอ่อนมา แต่มันต้องมีกุญแจลับอะไรสักอย่างหนึ่งไปปิดยีนบางท่อนไม่ให้เซลลูกแปลงร่างได้แบบเซลแม่ซึ่งเป็นสะเต็มเซลตัวอ่อน 
     เมื่อปีกลายหมอกระดูกญี่ปุ่นคนหนึ่งชื่อชินยา ยามานากา ได้ประสบความสำเร็จในการเอาโมเลกุลโปรตีนเข้าไปแทรกแซงการทำงานของเอ็นไซม์ที่ใช้ก๊อปปี้ยีน (RNA polymerase) ทำให้สามารถก๊อปปี้ยีนเซลผิวหนังธรรมดาออกมาโดยแกะเอากุญแจลับที่ปิดยีนบางส่วนออกไปได้ ทำให้เซลใหม่ที่ได้มียีนเหมือนเซลต้นกำเนิดตัวอ่อนทุกประการ นั่นหมายความว่ามนุษย์สามารถเอาเซลผิวหนังธรรมดาๆมาสร้างเป็นเซลตัวอ่อนต้นกำเนิด (iPS cell) ได้ นับเป็นการก้าวกระโดคครั้งใหญ่ในการสร้างสะเต็มเซลไว้ใช้งาน ผลงานนี้ทำให้เขาได้รับรางวัลโนเบล จัดว่าเป็นหมอญี่ปุ่นคนแรกที่ได้รางวัลนี้

เอาละคราวนี้มาตอบคำถามของคุณ

     1.. ถามว่าการรักษาโรคด้วยสะเต็มเซลทำได้จริงไหม ตอบว่าโดยนิยาม การรักษาโรคด้วยสะเต็มเซลคือการฉีดสะเต็มเซลเข้าไปยังอวัยวะที่ชำรุด แล้วหวังให้สะเต็มเซลไปแบ่งตัวแปลงร่างเป็นเซลอวัยวะใหม่ให้กับอวัยวะนั้น ถามว่าทำได้ไหม ตอบว่าทำได้ครับ เพราะมันก็เหมือนการฉีดยาเข้าเส้นเท่านั้นเอง ตอนนี้ก็ทำกันอยู่ในบางอวัยวะ แต่ได้ผลดีแค่ไหนนั่นอีกเรื่องหนึ่งนะ

     2.. ถามว่าสะเต็มเซลใช้รักษาโรคอะไรได้ผลแล้วบ้าง ตอบว่าได้ผลแต่กับมะเร็งเม็ดเลือด (leukemia) และมะเร็งต่อมน้ำเหลือง (lymphoma) เท่านั้นเอง ส่วนอย่างอื่นนั้น แหะ แหะ วงการแพทย์ถือว่ายังไม่ได้ผล มีแต่ความเชื่อและความหวังว่ามันจะได้ผล แต่ว่าผลวิจัยเท่าที่ทำกันออกมามันยังไม่ได้ผลสะใจโก๋เลย

     ผลการรักษาด้วยสะเต็มเซลที่มีอนาคตมากที่สุดรองจากการรักษามะเร็งเม็ดเลือดขาวและมะเร็งต่อมน้ำเหลือง คือการปลูกถ่ายสะเต็มเซลลงบนแก้วตาที่บอด ซึ่งหมอที่อังกฤษทำงานวิจัยขั้นต้นไปกับคนไข้หลายสิบรายแล้วสรุปว่าได้ผลดีพอควร ขณะนี้การวิจัยก็ยังทำต่ออยู่

     อวัยวะที่มีการวิจัยล้ำหน้าไปมากกว่าอวัยวะอื่นคือการฉีดสะเต็มเซลซ่อมแซมหัวใจ ผมเองก็มีส่วนสนับสนุนงานวิจัยนี้ตอนเป็นผู้อำนวยการรพ.พญาไท 2 เพราะงานนี้ทำร่วมกันระหว่างหมอฝรั่งกับหมอไทย โดยใช้รพ.ในเมืองไทยหลายโรงเป็นที่ฉีดสะเต็มเซลรวมทั้งโรงพยาบาลที่ผมเป็นผอ.อยู่ด้วย  ผลที่ออกมานั้นแป่ว..ว คือมีผลดีกว่าไม่ฉีดนิดเดียว ซึ่งน่าผิดหวังอย่างยิ่ง

     3. ถามว่าการฉีดสะเต็มเซลรักษาโรคไตเรื้อรังได้ผลไหม ตอบว่ายังไม่มีหลักฐานว่าได้ผลครับ เพราะไม่มีใครตีพิมพ์ผลวิจัยไว้เลย มีรายงานการทดลองกับหนูที่แคลิฟอร์เนียว่าฉีดสะเต็มเซลจากรก (AFSC) ให้หนูที่ถูกทำให้ไตพังไปก่อนหน้านั้นแล้วพบว่าไตของหนูกลับฟื้นตัวได้ แต่นั่นเป็นหนูจี๊ดๆนะ ไม่ใช่คน ในคนไม่มีงานวิจัย มีแต่โฆษณาไร้สาระทางเว็บเป็นภาษาอังกฤษว่า(คลินิกใต้ดินที่เมืองไทย)ฉีดสะเต็มเซลรักษาผู้ป่วยโรคไตเรื้อรังที่ปิดบังชื่อแซ่สองรายได้ผลทำให้การทำงานของไตดีขึ้น แต่การแจ้งข้อมูลแบบนี้วงการแพทย์ถือว่าเป็นข้อมูลขยะซึ่งหลอกเด็กประถมฝรั่งยังไม่ได้เลย ดังนั้นคุณถามว่าจะพาพ่อไปฉีดสะเต็มเซลรักษาโรคไตเรื้อรังดีไหม ผมตอบว่า แหะ แหะ ผมไม่ทราบจริงๆครับ ว่าดีหรือไม่ดี 

     ผมให้ข้อมูลคุณได้แต่ประเด็นความปลอดภัย คือการฉีดสะเต็มเซลในเมืองไทย ใช้สะเต็มเซลผู้ใหญ่ที่สกัดจากเนื้อเยื่อไขมันของเจ้าตัว (autologous mesenchymal stem cell) ซึ่งมีงานวิจัยการฉีดสะเต็มเซลผู้ใหญ่ของเจ้าตัวเองแบบนี้มากพอควร รวมทั้งงานวิจัยการฉีดในหัวใจที่ผมเล่าให้ฟังข้างต้นด้วย ในประเด็นความปลอดภัยนั้น ผมบอกได้เต็มปากว่าปลอดภัย โอกาสที่จะเกิดการขับทิ้ง (rejection) เซลที่ฉีดจนพาเอาไตพังวอดวายไปด้วยนั้นไม่มี ความปลอดภัยที่ว่านี้ครอบคลุมเฉพาะสะเต็มเซลแบบผู้ใหญ่ของเจ้าตัวเองนะ ไม่เกี่ยวกับสะเต็มเซลจากแกะหรือจากรกนะครับ

     4. ถามว่าในโลกนี้มีที่ไหนบริการฉีดสะเต็มเซลบ้าง ตอบว่าเจ้าใหญ่ก็อยู่ที่ไทยแลนด์นี่ไงครับ ฉีดกันใต้โต๊ะในที่ลับ โดยไม่ให้แพทยสภารู้เห็น ฉีดแล้วเป็นตายร้ายดีอย่างไรก็ไม่มีใครทราบได้ มีฝรั่งเข้ามายอมจ่ายเงินเป็นหนูตะเภาให้ฉีดบ้างพอควร และที่เมืองไทยนี้กำลังจะทำวิจัยการฉีดสะเต็มเซลผู้ใหญ่จากเนื้อเยื่อไขมันเพื่อรักษาเบาหวานและถุงลมโป่งพองโดยจะทำเป็นงานวิจัยอย่างเป็นทางการ จะเริ่มทำวิจัยกันในปีนี้เอง นอกจากเมืองไทย ที่เมืองจีนก็ฉีดสะเต็มเซลกันเอิกเกริก โดยเฉพาะการฉีดซ่อมแซมเซลประสาทไขสันหลัง แต่ผลที่ตีพิมพ์ออกมากลับไม่ดีนัก ที่เม็กซิโกก็รับจ้างฉีด ที่เมืองเบรุตประเทศเลบานอนก็ฉีดสะเต็มเซลกันหลายโรงพยาบาล ที่ประเทศยูเครนก็มีฉีดเหมือนกันโดยทำเป็นงานวิจัย กล่าวโดยสรุปคนฉีดและที่ฉีดมีแยะ แต่ได้ผลหรือเปล่าไม่รู้ เพราะทุกแห่งที่ฉีด หากไม่ใช่เป็นงานวิจัยที่ยังไม่ได้สรุปผล ก็เป็นการรับจ้างฉีดแบบลับๆที่ไม่มีการบันทึกหรือรายงานข้อมูลใดๆ   

     5. คุณไม่ได้ถาม แต่ไหนๆก็พูดถึงการฉีดสะเต็มเซลรักษาโรคแล้วผมขอพูดถึงต่อเสียเลย คือการฉีดสะเต็มเซลชลอความแก่ (anti-aging cell therapy) หลักฐานว่ามันได้ผลดีแค่ไหนในคนยังไม่มี แต่มีหลักฐานการทดลองในหนูที่มหาวิทยาลัยพิสเบิร์ก เพิ่งตีพิมพ์หมาดๆเมื่อสัปดาห์ที่แล้วนี่เอง พบว่าหนูที่ฉีดสะเต็มเซลชะลอความแก่ จะแก่ช้าและตายช้ากว่าหนูที่ไม่ได้ฉีด 2 เท่า คือยืดอายุขัยเฉลี่ยจาก 28 วันไปได้ถึงเฉลี่ย 60 วัน แต่ว่าหลักฐานในสัตว์ทดลองเป็นหลักฐานระดับต่ำนะครับ วงการแพทย์ไม่ถือเป็นหลักฐานที่จะเอามาแปลผลใช้ในคนได้ตรงๆ เพราะสะเต็มเซลที่ใช้ก็เป็นเซลหนู ไม่ใช่เซลคน ยังต้องทำวิจัยต่อกันอีกหลายยก เพราะฉะนั้น ณ ขณะนี้หลักฐานที่ว่าฉีดสะเต็มเซลแล้วชะลอความแก่ในคนได้นั้นยังไม่มี แต่ถึงจะไม่มีหลักฐาน ก็มีบริการรับจ้างฉีดให้แก่หน่วยกล้าตายที่ประสงค์จะอุทิศตัวเองสร้างความรู้ให้แก่วงการวิทยาศาสตร์แล้ว โดยต้องอุทิศเงินด้วยครั้งละประมาณ 6 แสนบาท ฉีดกันแบบผิดกฎหมาย แต่ก็ฉีดแบบโต้งๆไม่ปิดไม่บัง ในเมืองไทยเรานี่เอง ใครใคร่ฉีดก็จ่ายเงินแล้วฉีดได้เลย คนที่ไม่มีเงินหกแสน หากต้องการราคาย่อมเยาก็ซื้อสะเต็มเซลใส่หลอดฉีดยาขายกันเอิกเกริกทางอินเตอร์เน็ท ราคาหลอดละ 200-300 เหรียญ แล้วไปหาคนฉีดเอาเอง ทั้งหมดนี้ผมย้ำก่อนนะว่าเป็นเรื่องของคนไม่อยากแก่แส่หาไปทำเองนะครับ ไม่ใช่ความรู้หรือหลักฐานวิทยาศาสตร์ชักนำให้ทำ

     ถามว่าถ้ามีคนให้เงินหมอสันต์ฟรีๆ 6 แสนบาทให้ไปฉีดสะเต็มเซลชะลอความแก่เอาไหม หิ..หิ ตอบว่าไม่เอาครับ เพราะผมนั้นมีใบหน้าเหี่ยวเป็นเอกลักษณ์ หากมันได้ผลจริงๆหน้าหายเหี่ยวแล้วเมียจำไม่ได้พาลไม่ยอมให้เข้าบ้านผมก็ลำบากละสิครับ

 นพ.สันต์ ใจยอดศิลป์

บรรณานุกรม

1, Malliaras K., Kreke M., Marban E.. "The stuttering progress of cell therapy for heart disease". Clinical pharmacology and therapeutics2011; 90: 532–541.doi:10.1038/clpt.2011.175.

2. Dobkin BH, Curt A, Guest J (March 2006). "Cellular transplants in China: observational study from the largest human experiment in chronic spinal cord injury". Neurorehabil Neural Repair 20 (1): 5–13.doi:10.1177/1545968305284675. PMID 16467274.

3. Filareto A. Parker S. Darabi R, Borges L, Lacovino M, Schaaf T. Mayerhofer T, Chamberlain JS, Ervasti JM, McIvor RS. Kyba M, Perlingeiro RC. An ex vivo gene therapy approach to treat muscular dystrophy using inducible pluripotent stem cells. Nature Communications 2013;4: 1549 doi:10.1038/ncomms2550. Accessed on March 19, 2013 at http://www.nature.com/ncomms/journal/v4/n3/full/ncomms2550.html