ปรึกษาด่วน ฉีดยาลดน้ำหนักแล้ว..เหี่ยว

ของเล่นใหม่ ลองปลูกไม้กระถางแบบขี้เกียจรดน้ำ

กราบเรียนคุณหมอสันต์

หนูเริ่มฉีดยา ... มาได้เกือบปี น้ำหนักเดิม 61 กก. ลดเหลือ 57 กก. ซึ่งน่าพอใจมากแต่เกิดปัญหาหน้าเหี่ยวและแขนย้วยจนคนทักซึ่งไม่น่าพอใจเลย ทำไมเพื่อนอีกคนเขาลดน้ำหนักด้วยวิธี IF น้ำหนักเขาก็ลดดีแล้วไม่เห็นเขาเหี่ยวเลย ขอปรึกษาหมอสันต์ด่วนว่าควรทำอย่างไรดีค่ะ จะให้ไปทำ IF แบบเพื่อนเขาเพราะหมอเบาหวานประจำตัวหนูบอกว่ามันจะทำให้ basal metabolic rate ลดลงแล้วหนูก็จะกลับมาอ้วนเหมือนเดิม

หนูจะทำไงดีคะ

.....................................

ตอบครับ

1. ถามว่าเมื่อฉีดยาลดน้ำหนักทำไมถึงเกิดการ "เหี่ยว" ขึ้นอย่างรวดเร็วจนคนทัก ตอบว่าเพราะปริมาณของไขมันใต้ผิวหนังลดลงไป ทำให้แก้มตอบตาลึกและผิวหนังย้วย ซึ่งเป็นกลไกปกติของการสูญเสียไขมันใต้ผิวหนัง

2. ถามว่าแล้วทำไมเพื่อนที่เขาอดอาหารมื้อเย็น (IF) เขาก็ลดไปเป็นสิบกิโลเหมือนกัน แต่ทำไมเขายังดูเต่งตึง ตอบว่าเพราะกลไกการเปลี่ยนแปลงฮอร์โมนในร่างกายที่เกิดขึ้นในคนฉีดยาลดน้ำหนักไม่เหมือนกับกลไกการเปลี่ยนแปลงฮอร์โมนในร่างกายคนที่งดอาหารเย็นครับ ทั้งนี้มีประเด็นปลีกย่อย 2 ประเด็น คือ

ประเด็นที่ 1. ไขมันในร่างกายจำแนกตามที่อยู่ได้สองแบบ คือไขมันใต้ผิวหนัง (subcutaneous fat) ทั่วร่างกายรวมทั้งใบหน้า กับไขมันในอวัยวะเครื่องใน (visceral fat) ซึ่งส่วนใหญ่อยู่ในตับไตไส้พุง ถ้าไขมันใต้ผิวหนังลดลงจะทำให้เกิดการเหี่ยวโดยไม่มีผลต่อการรักษาภาวะดื้อต่ออินสุลินอันเป็นปฐมเหตุของโรคเรื้อรังทั้งหลายแต่อย่างใด แต่ถ้าไขมันที่ลดลงส่วนใหญ่เป็นไขมันในอวัยวะเครื่องในจะไม่มีอาการเหี่ยว และจะช่วยรักษาภาวะดื้อต่ออินสุลินได้แบบตรงจุด เพราะการดื้อต่ออินสุลินเกิดจากไขมันแทรกในอวัยวะเครื่องใน โดยเฉพาะอย่างยิ่งตับและตับอ่อน

ประเด็นที่ 2. การลดน้ำหนักด้วยวิธีกินอาหารมีสองแบบ คือ 

แบบที่ 1. คือลดแคลอรีหรืออดอาหาร (caloric restriction) ซึ่งหมายความรวมถึงการกินยาลดความอยากอาหารด้วย กลุ่มนี้ปริมาณแคลอรี่ที่ลดลงมักเป็นแบบฮวบฮาบเหมือนกระโดดจากหน้าผาสูงลงมาตุ๊บเดียวถึงพื้น ซึ่งการลดปริมาณแคลอรีลงมากๆทันทีจะมีผลลดทั้งไขมันใต้ผิวหนังและไขมันแทรกที่อวัยวะภายใน ทำให้ผิวหนังเหี่ยวได้

แบบที่ 2. คืออดอาหารเป็นช่วงเวลา (time restricted eating) ซึ่งหมายความรวมถึงพวกที่อดอาหารแบบ IF (intermittent fasting) เช่นงดกินมื้อเย็นด้วย กลุ่มนี้การลดแคลอรีจะเป็นแบบลดๆเพิ่มๆเหมือนคนค่อยๆปีนลงจากหน้าผาลงมาทีละขั้นจนกว่าจะถึงพื้นก็ใช้เวลาพักหนึ่ง งานวิจัย [1] พบว่าการจำกัดแคลอรีแต่พอควรคือไม่ให้ต่ำลงฮวบฮาบ (คือไม่ให้ลดลงมากกว่า 600 แคลอรีต่อวัน) จะลดไขมันในอวัยวะเครื่องในโดยเฉพาะตับลงมากกว่าไขมันใต้ผิวหนังประมาณเท่าตัว งานวิจัยอีกจำนวนหนึ่งพบว่าการทำ IF แบบงดอาหารมื้อเย็นทำให้ร่างกายสูญเสียไขมันในอวัยวะภายในมากกว่าไขมันใต้ผิวหนังเมื่อเทียบกับการลดแคลอรีธรรมดาแบบธรรมดา และงานวิจัยอีกจำนวนหนึ่ง [2] พบว่าการลดอาหารแบบ IF ทำให้ฮอร์โมนเติบโต (growth hormone) เพิ่มมากขึ้นในช่วงงดอาหารเป็นผลพลอยได้ ฮอร์โมนตัวนี้ทำให้เกิดความเต่งตึงและดูเป็นหนุ่มเป็นสาวขึ้น 

3. ถามว่าถ้าไปกิน IF อย่างเพื่อนเขาเพื่อให้หน้าอิ่มหน้าเด้งแล้ว basal metabolic rate มันจะลดลงจนแม้กินน้อยก็จะกลับมาอ้วนจริงไหม ตอบว่ามันไม่จริงเลยครับ นั่นมันจริงสำหรับการกินอาหารแบบแคลอรีต่ำมากๆต่อเนื่องไม่มีช่วงว่างเว้นแต่ไม่จริงสำหรับการกินอาหารแบบ IF ซึ่งชื่อมันก็บอกว่ามันเป็น intermittent fasting คือกินๆหยุดๆ งานวิจัย [3] หลายต่อหลายครั้งพิสูจน์ได้อย่างหมดข้อสงสัยแล้วว่าการกินอาหารแบบ IF ไม่ได้ทำให้อัตราการเผาผลาญพื้นฐาน (basal metabolic rate - BMR) ลดลงแต่อย่างใด ซึ่งสอดคล้องกับผลวิจัยที่ว่า IF ทำให้ฮอร์โมนอินสุลินลดลง อย่าลืมว่าอินสุลินเป็นฮอร์โมนที่สั่งให้ร่างกายเก็บสะสมพลังงานไว้ในรูปไขมันนะ ยิ่งลดอินสุลินได้การเผาผลาญยิ่งง่ายและน้ำหนักยิ่งลดดี ขณะที่ฮอร์โมนคอร์ติซอล, อีพิเนฟริน และฮอร์โมนการเติบโต (GH) ซึ่งล้วนเป็นตัวเพิ่มการใช้พลังงานจะเพิ่มสูงขึ้นในช่วงไม่ได้กินอาหาร พร้อมกันนั้นฮอร์โมนกลูคากอนก็จะเอาอาหารสำรองที่เก็บไว้ในรูปแป้งที่ในตับออกมาใช้มากขึ้น ทำให้น้ำหนักลดลงจากทุกๆด้าน ดังนั้นการทำ IF จึงเป็นวิธีลดน้ำหนักที่ยั่งยืนและสอดคล้องกับระบบสรีรวิทยาของร่างกายมากที่สุดในบรรดาวิธีลดน้ำหนักใดๆทั้งหลาย 

    ดังนั้นถ้าคุณฉีดยาจนลดน้ำหนักลงได้ที่แล้วแต่ต้องการรักษาน้ำหนักให้ต่ำเท่าเดิมโดยไม่เหี่ยวด้วย ก็เปลี่ยนจากยาฉีดลดน้ำหนักไปเป็นการทำ IF สิครับ ส่วนอาหารนั้นคุณจะกินแบบไหนก็ได้ไม่เกี่ยวกับเรื่องเหี่ยวหรือไม่เหี่ยวตราบใดที่แคลอรีของคุณพอใช้ (คือได้กินอิ่มเมื่อถึงเวลากิน) จะกินเนื้อสัตว์มากแบบคีโตก็ได้ หรือจะกินพืชมากแบบ plant-based ก็ได้ทั้งนั้น เพียงแต่ว่าในระยะยาวเกิน 5 ปีขึ้นไปข้อมูลวิจัย [4] บ่งชี้ว่าอาหารแบบเนื้อสัตว์มากส่วนหนึ่งจะมีโคเลสเตอรอลสูงและไม่มีข้อมูลความปลอดภัยต่อการเกิดโรคหลอดเลือดหัวใจในระยะยาวกว่า 2 ปี ต่างจากอาหารแบบ plant-based ซึ่งมีข้อมูลความปลอดภัยในระยะยาวว่าดีต่อผู้ป่วยโรคหลอดเลือดหัวใจแน่นอน ดังนั้นตัวผมเองแนะนำอาหารแบบกินพืชเป็นหลักว่าดีกว่าอาหารแบบคีโตหรือกินเนื้อสัตว์เป็นหลักครับ

นพ.สันต์ ใจยอดศิลป์

บรรณานุกรม

1. Yoshimura E, Kumahara H, Tobina T, Matsuda T, Ayabe M, Kiyonaga A, Anzai K, Higaki Y, Tanaka H. Lifestyle intervention involving calorie restriction with or without aerobic exercise training improves liver fat in adults with visceral adiposity. J Obes. 2014;2014:197216. doi: 10.1155/2014/197216. Epub 2014 Apr 17. PMID: 24864199; PMCID: PMC4016916.

2. Horne BD, Anderson JL, May HT, Bair TL, Le VT, Iverson L, Knowlton KU, Muhlestein JB. Insulin resistance reduction, intermittent fasting, and human growth hormone: secondary analysis of a randomized trial. NPJ Metab Health Dis. 2024 Oct 3;2(1):26. doi: 10.1038/s44324-024-00025-2. PMID: 40604163; PMCID: PMC12118664.

3. Moro T, Tinsley G, Bianco A, Marcolin G, Pacelli QF, Battaglia G, Palma A, Gentil P, Neri M, Paoli A. Effects of eight weeks of time-restricted feeding (16/8) on basal metabolism, maximal strength, body composition, inflammation, and cardiovascular risk factors in resistance-trained males. J Transl Med. 2016 Oct 13;14(1):290. doi: 10.1186/s12967-016-1044-0. PMID: 27737674; PMCID: PMC5064803.

4. Kirkpatrick CF, Bolick JP, Kris-Etherton PM, Sikand G, Aspry KE, Soffer DE, Willard KE, Maki KC. Review of current evidence and clinical recommendations on the effects of low-carbohydrate and very-low-carbohydrate (including ketogenic) diets for the management of body weight and other cardiometabolic risk factors: A scientific statement from the National Lipid Association Nutrition and Lifestyle Task Force. J Clin Lipidol. 2019 Sep-Oct;13(5):689-711.e1. doi: 10.1016/j.jacl.2019.08.003. Epub 2019 Sep 13. PMID: 31611148.